Build Talk #2: Монголын барилгын эхлэл ба бүтээн байгуулалтын анхдагчид

Монголчуудын нүүдлийн ахуй нь зуун зууны туршид уян хатан, байгальд нийцтэй, гэр сууцанд тулгуурласан соёл байсан ч ХХ зууны эхнээс улс орны хөгжил, шинэ нийгмийн бүтэц шаардагдахтай зэрэгцэн суурин амьдрал, барилгын соёл үүсэж, шинэ эрин эхэлжээ. Энэ нь Монгол Улсын хотжилт, дэд бүтцийн түүхийн үндэс болж, инженерийн мэдлэг, архитектурын төлөвлөлтөд тулгуурласан бүтээн байгуулалтуудтай холбогдож эхэлсэн юм.

Монголын барилгын түүх ба төмөрбетон хөгжлийг он цагийн дарааллаар зарим нэгнээс нь цухас дурдваас:

1. Эхлэл үе: Уламжлалт ба европ маягийн барилгууд

• Богд хааны Цагаан ордон (1893–1903) нь уламжлалт модон, чулуун хийцтэй анхны томоохон ордон байлаа.

• Чойжин ламын сүм (1904–1908) нь Монголын буддын шашны гол төвүүдийн нэг бөгөөд Төвдийн уламжлалт архитектуртай.

• Англи банкны барилга (1905) нь европ маягийн хоёр давхар чулуун барилга бөгөөд орчин үеийн барилгын анхны жишээ болсон.

Эдгээр бүтээн байгуулалт нь Монголын барилгын түүхийн үндсийг тавьсан ч хотын хэрэгцээг бүрэн хангаж чадаагүй тул илүү орчин үеийн шийдэл шаардлагатай байв.

2. Соёл, худалдааны анхны төвүүд

• Худалдааны төв (одоогийн Занабазарын музей, 1905) нь олон зориулалттай соёл, худалдааны анхны барилга байсан ч модон, чулуун хийц давамгайлсан хэвээр байлаа.

• Улаанбаатар хотын I дүгээр сургууль (1940): Монголын анхны олон давхар (4 давхар) сургуулийн барилга, боловсролын салбарын томоохон дэвшил болсон.

Гэсэн хэдий ч эдгээр барилгууд хотын хөгжлийг дэмжиж байсан бөгөөд 1950-аад оноос төмөрбетон технологи Монголд нэвтрэн барилгын шинэ үе эхэлсэн.

3. Төмөрбетон барилгын эрин үе

• 1-р 40 мянгат хороолол (1959–1960) нь Монголын анхны төмөрбетон карказ бүхий орон сууцны хороолол байсан нь барилгын хөгжилд шинэ шат ахисан.

• Улсын төв шуудан (1960–1961) нь харилцаа холбооны үйлчилгээг нэг дор төвлөрүүлсэн төмөрбетон цогцолбор байв.

• Улсын драмын театр (1957–1960) нь төмөрбетон хийцтэй, орчин үеийн архитектурын шийдэл бүхий театр байсан.

Энэхүү барилгуудаар Монголын барилгын түүхэнд шинэ эрин эхэлсэн бөгөөд төмөрбетон хийц нь барилгын бат бөх чанар, ашиглалтын урт нас, орон сууц, нийтийн зориулалттай байгууламжийн зохион байгуулалтанд шинэ боломжийг нээсэн юм.

Эдгээр бүтээн байгуулалтуудын ард зөвхөн хийц, зураг төслийн шийдэл бус, Монгол Улсад төлөвшиж эхэлсэн инженерийн мэргэжил, үндэсний боловсон хүчний оролцоо байв.

Монгол Улсад барилгын инженер мэргэжлийн үндэс 1930-аад онд тавигдаж, эхний үеийн залуусыг ЗХУ-д сургаж эхэлсэн. Тэд Монголд шинээр эхэлж байсан барилгын салбарт мэдлэг, аргачлал, төлөвлөлтийн сэтгэлгээг анх нутагшуулсан анхдагчид байлаа.

Анхны барилгын инженерийн ангийг 1959 онд МУИС-д байгуулж, эхний 23 оюутны дунд олон хүн ЗХУ-д сурч төгссөн.

Тэдгээрийн төлөөлөл:

• Гончигийн Базар – Монголд төгссөн хамгийн анхны барилга инженерүүдийн нэг.

• Отгоны Жадамба, Лувсанцэрэнгийн Мангал – ЗХУ-д боловсрол эзэмшсэн, барилгын салбарт анхны мэргэжилтнүүд ба барилгын үйлдвэрлэл, зураг төсөл, судалгаа, боловсролын шинэ үеийг тэд эхлүүлсэн.

Энэ үеийн инженерүүд нь зөвхөн зураг төсөл гаргах бус, хот төлөвлөлтийн үндэс суурийг тавьж, барилгын норм, стандартыг эхнээс нь боловсруулан, Монголын бүтээн байгуулалтын түүхэн шинэ эринд хөтөлсөн хүмүүс байв. Тэдний мэдлэг, ур чадвар, зүтгэл нь нүүдэлч амьдралаас суурин амьдрал руу шилжих шилжилтийн хамгийн тод илэрхийлэл байлаа.

Монголчуудын гэр сууцанд тулгуурласан нүүдэлч ахуй ХХ зууны дунд үеэс суурин хот байгуулалтын үндэс рүү зоригтой шилжсэн нь зөвхөн технологийн шилжилт бус, соёл, ухамсрын гүн өөрчлөлт байв.

Эсгий гэрт амьдарч явсан монгол хүн өөрийн гараар төмөрбетон барилга босгож, зөвхөн амьдрах орчин биш, ирээдүйгээ төлөвлөж эхэлсэн юм.

Хоёр давхар чулуун барилгаар эхэлсэн Монголын барилгын түүх өнөөдөр олон давхар цогц хороолол, дэвшилтэт хот төлөвлөлт рүү шилжжээ. Малчид бүтээн байгуулагч болж, нүүдэлчид хотын иргэд болсон энэ хөгжил бол түүхийн зүй ёсны үргэлжлэл, монгол хүний зүтгэл, чадвар, итгэл дээр босч буй бахархалт замнал юм.